Normaal gesproken hou ik niet zo van mensen die dingen opleggen en al helemaal niet wanneer het van hogerhand (overheid/regering) komt. Vorige week bezocht ik Robbeneiland (voor de 5e keer alweer) en tijdens het bezoek wist ik het ineens zeker, een bezoek aan Robbeneiland zou juist wél verplichte kost voor iedere Zuid-Afrikaaan moeten zijn. Sterker nog, iedere bezoeker aan Zuid-Afrika zou verplicht een bezoek aan het eiland voor de kust van Kaapstad behoren te brengen.
Waarom? Omdat het verhaal achter Robbeneiland fascinerend is. Omdat de boodschap van reconciliation (verzoening) en reconstruction (wederopbouw) prachtig is.
Aan de hand van Derrick Grootboom bracht ik een bezoek aan het eiland. Derrick is geen officiële gids in dienst van het museum, maar een advocaat te Kaapstad. In 1985 werd Derrick als 18-jarige jongen naar Robbeneiland ‘afgevoerd’, hij was wegens het gooien van een brandbom veroordeeld tot 5 jaar gevangenschap. Vanaf de boot neemt Derrick ons te voet mee naar de ingang van het gevangeniscomplex.
‘Zo liep ik 25 jaar geleden ook, maar dan zwijgzaam 2 aan 2 met handen en voeten aan elkaar geketend’. De verhalen van Derrick zijn zo ‘right in your face’ dat het moeite kost alles goed te registreren. Of het nou gaat om het gevangenisdieet (kleurlingen en Indiërs kregen brood, zwarten maïspap),
de bedden (twee flinterdunne matrasjes op de grond)
of de censuur (ieder half jaar mocht je één brief van 500 woorden versturen, één woord teveel en je brief werd niet verstuurd en je moest weer een half jaar wachten. Ieder woord werd door de censor gewikt en gewogen. ‘Keep strong’ kwam bijvoorbeeld niet door de censuur heen) het is bijna niet te bevatten dat Derrick er met zoveel rust, passie en liefde over verteld.
Derrick vertelt ons namelijk ook over de vriendschap op het eiland. Natuurlijk tussen de politieke gevangenen onderling, maar soms ook met de cipiers die een studieboek door de vingers zagen of een vis naar binnen smokkelden voor de gevangenen. Eén van de cipiers uit de tijd dat Derrick op Robbeneiland vastzat runt nu de museumshop op het eiland.
Robbeneiland was ook de plaats waar in ‘block C’ de leiding van het ANC vastzat, met bekende namen als Nelson Mandela, Walter Sisulu, Govan Mbeki, Ahmed Kathrada. Iedere nieuwe ‘inwoner’ werd via via bij de ‘leiding’ geroepen en kreeg de geldende (ANC) gedragsregels te horen. Respect voor de bewakers onder het mom: ‘respect the office of the person, because one day we’ll take over that same office’. En zorg dat je gaat studeren. Van het leren lezen en schrijven tot het begin maken aan een universitaire studie. En dan was er natuurlijk de RobbenIsland University waar de oude wijze mannen tijdens het stenen hakken in de steengroeve de ‘young lions’ (onder meer huidig president Jacob Zuma) onderwezen. Het motto van de RobbenIsland University was ‘each one – teach one’.
Derrick valt even stil, dan breekt een glimlach door op zijn gezicht en zegt hij: ‘het was hier dat ik heb geleerd dat we ons moeten verzoenen met ons verleden en dat we samen moeten bouwen aan onze toekomst’.
Lees meer:
Nelson Mandela – Long walk to freedom
Ahmed Kathrada – Letters from Robben Island: A Selection of Ahmed Kathrada’s Prison Correspondence
John Carlin – Playing the enemy
