De omwenteling in Zuid-Afrika aan het einde van de vorige eeuw staat bol van de fascinerende verhalen en prachtige anekdotes.
Het buitengewoon leeswaardige boek ‘Tomorrow is another country’ van Allister Sparks uit 1995 bevat zo’n geweldige anekdote, waaruit de angstig toekijkende (blanke) buitenwereld hoop putte dat Zuid-Afrika op weg was een normale, non-raciale democratie te worden.
De anekdote heeft plaats in het najaar van 1991. De nog maar net vrijgelaten Nelson Mandela heeft één van zijn gedroomde opvolgers, Cyril Ramaphosa, aangewezen als zijn onderhandelaar in de besprekingen tussen zijn ANC en de (dan nog) regerende Nationale Partij. President F.W. de Klerk heeft Roelf Meyer, één van de kroonprinsen van het apartheidsregime, als zijn voornaamste onderhandelaar naar voren geschoven.
Om elkaar beter te leren kennen werd ergens ver buiten de hoofdstad Pretoria op de ‘Havelock Trout Farm’ een visweekend georganiseerd voor de families Meyer en Ramaphosa. Het verhaal gaat als volgt:
[….] The group headed for a dam below the lodge, and there, as Roelf Meyer, too, tried clumsily to cast a line, he got a hook deeply embedded in a vinger of his left hand. They returned to the lodge, where Nomazizi Ramaphosa, a nurse, tried in vain to manoeuvre the hook out. After an hour, with Meyer growing faint with pain, Cyril Ramaphosa intervened. “Roelf” he said, “there’s only one way to do this.” He poured half a glass of neat whiskey for Meyer, fetching a pair of pliers from the toolkit of his car, and took a firm grip on the hook. “If you’ve ever trusted an ANC person before, you’d better get ready to do so now,” he told the deputy minister. Ramaphosa pressed the hook down hard to make space for the barb and, with a powerful wrench, pulled it out. As Nomazizi staunched the flow of blood that spurted from the wound, Meyer muttered: “Well, Cyril, don’t say I didn’t trust you.” Ten months later Meyer became full minister of constitutional development and took over as head of the government’s negotiating team – Ramaphosa’s opposite number. The two men became central figures in the process that culminated three years later in the birth of a new nation. [….]
22 jaar later is Meyer uit de schijnwerpers verdwenen. Na de oprichting van een nieuwe partij en een kortstondige flirt met het ANC heeft hij zijn heil in zaken gezocht. Ramaphosa daarentegen is aanweziger dan ooit op het politieke toneel.
Nadat hij eind vorige eeuw de strijd om de opvolging van Mandela had verloren van zijn generatiegenoot Thabo Mbeki, verliet hij de politiek en koos voor de private sector. Binnen de kortste keren bouwde hij een zakenimperium op dat hem tot één van de rijkste mensen van Zuid-Afrika maakte. In 2007 keerde hij haast geruisloos terug in het hoogste orgaan van de regerende partij, het National Executive Council (NEC) en eind vorig jaar werd hij gekozen tot vice-president van het ANC.
Wanneer je de campagnes op weg naar de presidentsverkiezingen van volgend jaar goed volgt zou je niet denken dat we van doen hebben met de Ramaphosa uit de vishaak-anektdote. Waar hij begin jaren ’90 juist zorgde voor rust en vertrouwen in het nieuwe Zuid-Afrika, zorgt hij nu, opgejut door de plaaggeest van het ANC – Julius Malema – voor onrust en onzekerheid onder (delen van) de bevolking. Hoogtepunt tot nu was een antwoord van Ramaphosa aan een werkloze moeder met drie kinderen tijdens een campagnebijeenkomst tien dagen geleden in Seshego, de geboorteplaats van Malema in de noordelijke Limpopo provincie.
De vrouw weet de hoge werkloosheidscijfers in haar stad aan de partij van Ramaphosa en zei de hoop in de voormalige vrijheidsstrijders verloren te hebben. In plaats van een inhoudelijk antwoord te formuleren over de plannen van het ANC, over de lessen die hij als ‘black business man’ had opgedaan of over de lange en soms moeilijke, maar hoopgevende weg die hij met het ANC wil bewandelen, koos hij voor een hard, confronterend en weinig hoopgevend antwoord.
“If all South Africans don’t vote, we will regress. The Boers will come back to control us”.
Is de campagnekoorts in Ramaphosa gevaren en probeert hij electorale schade voor het ANC bij de aanstaande verkiezingen te beperken? Of was zijn helpende hand bij de vastzittende vishaak en de daarop volgende jaren van verzoening in de nieuwe regenboognatie slechts strategie om uiteindelijk tot alleenheerschappij te komen?
Alleen de toekomst zal het uitwijzen. Reden te meer om de fascinerende verkiezingen in Zuid-Afrika nauwlettend in de gaten te houden.
