Begin 2010 sprak ik op een terras in Kaapstad uitgebreid met professor Wilmot James. Het parlementslid van de oppositiepartij DA (Democratic Alliance), en tevens schaduwminister van onderwijs, attendeerde mij op een, in zijn ogen, hele bijzondere vrouw. Ik moest en ik zou de voormalige geliefde van Steve Biko, arts, directeur van de Wereldbank en zakenvrouw Mamphela Ramphele ontmoeten.
James voegde daarna ook nog even toe dat zij het in zich zou hebben om de eerste vrouwelijke president van Zuid-Afrika te worden: ‘Helen (Zille, de aanvoerder van de DA en Premier van de West Kaap – AK) en ik hebben al vele gesprekken met Mamphela gevoerd om haar te overtuigen zich aan te sluiten bij de DA.’
Een paar weken later zat ik met een kop koffie in mijn hand op de bank bij Dr Ramphele thuis in het mondaine Camps Bay met uitzicht op de Atlantische Oceaan net buiten Kaapstad. Ik was diep onder de indruk. Dr Ramphele was connected, to the point, zakelijk en tegelijkertijd ook gewoon innemend. Tijdens ons onderhoud werd ze tweemaal gestoord door een ‘dringend’ telefoontje. Eenmaal was het de minister van Transport en eenmaal de minister van Onderwijs. Beiden lid van het ANC. Toen ik haar vroeg of zij ook als ANC-lid beschouwd kon worden, wees ze dat resoluut van de hand. Nee, ze was onafhankelijk en dat wilde ze graag zo houden.
Nog geen drie jaar later lanceerde Mamphele Ramphele haar eigen politieke beweging, Agang (‘Laat ons bouwen’), en gisterochtend bleken de woorden van Wilmot James van voorspellende waarde te zijn. In een inderhaast georganiseerde persconferentie kondigde Helen Zille aan dat Mamphela Ramphele de presidentskandidaat van de DA wordt in de aankomende verkiezingen. Ramphele deelde in haar ‘acceptance speech’ meteen een harde sneer uit aan het regerende ANC:
‘This is not the time to talk about the ANC. You know it all: the stolen money, the broken promises, the lost jobs, the sliding rand, the corruption, filthy hospitals, schools with no books, and streets, homes and places of work that remain unsafe.’
Ze gebruikte haar imago van wijze vrouw om een totaal ander beeld neer te zetten:
‘This is your government-in-waiting. I will not lead you, not lead us, nor lead South Africa on the path of conflict but of commitment – to you, to your children, to health, to high quality education and job opportunities. In my language, Sepedi we say, “Mmage ngwana o tshwara thipa ka bogaleng (The mother always steps up to protect her offspring from danger).’
Een dag later buitelen vriend en vijand nog steeds over elkaar heen om hun af- dan wel goedkeuring te laten blijken. Gwede Mantashe, secretaris generaal van het ANC, verwijt de DA ‘rent-a-black’ te spelen met de keuze voor Ramphele, terwijl verschillende AGANG vertegenwoordigers aan de pers laten weten totaal overvallen te zijn door het vertrek van hun leider. Een vertegenwoordiger van AGANG in de regio Johannesburg (Gauteng) heeft vanochtend zelfs verklaard dat AGANG heel snel met een nieuwe presidentskandidaat zal komen.
Vooralsnog lijken de vele reacties vooral het gelijk van Wilmot James te bewijzen. Helen Zille zou met deze ‘koninklijke’ stap terug in de hiërarchie van de DA wel eens verantwoordelijk kunnen zijn voor een regelrechte ‘game changer’ in de Zuid-Afrikaanse presidentsverkiezingen.
