Het einde van Nelson Mandela nadert. Madiba of Tata, zoals hij steeds vaker liefkozend wordt genoemd, is weer met longproblemen opgenomen in het ziekenhuis. Zijn situatie is ernstig. Straks is één van de grootste mensen van de 20e eeuw niet meer onder ons, maar is er veel over en door Mandela geschreven. Een top 5.
1. Playing the enemy – John Carlin
2. Schaduwboksen, Nelson Mandela en de nobele kunst van de zelfverdediging – Erik Brouwer
3. Long Walk to freedom – Nelson Mandela
4. A prisoner in the Garden – Opening Nelson Mandela’s Prison Archive
5. Conversations with myself – Nelson Mandela
——
1. Playing the enemy – John Carlin
Velen kennen de film Invictus met Morgan Freeman als Nelson Mandela en Matt Damon als aanvoerder Francois Pienaar van het nationale Zuid-Afrikaanse rugbyteam ‘de Springbokken‘ die in 1995 wereldkampioen in eigen land worden. De film is gebaseerd op het geweldige boek Playing the enemy van de Briste journalist John Carlin.
Zelf heb ik Invictus nog steeds niet gezien omdat ik bang ben dat de film afbreuk zal doen aan het geweldige boek. Carlin belicht in het boek de vele kanten van Mandela. De vrijheidsstrijder, de Staatsman, de strateeg, de campaigner. Maar ook de aimabele man op leeftijd zoals in bijgaand voorbeeld:
‘Toen Mandela in februari 1990 werd vrijgelaten, ging hij het, nu eenenzeventig jaar oud, wat kalmer aan doen. In plaats van te rennen ging hij wandelen, meestal in Houghton, een buurt in Johannesburg waar hij in april 1992 naartoe was verhuisd. Ook toen hij eenmaal president was geworden verbleef hij vaak in zijn huis in Houghton, zijn eigen toevluchtsoord in de welvarende en tot voor kort uitsluitend blanke, noordelijke buitenwijk van Afrika’s rijkste grote stad. De blanken hadden in de tijd dat Mandela in de gevangenis had gezeten, goed voor zichzelf gezorgd en hij vond da hij daar nu ook wel iets van mocht meepikken. Hij genoot van de rustige deftigheid van Houghton, van het groen en van de frisse lucht tijdens zijn ochtendwandelingen, van de praatjes met zijn blanke buren wier verjaardagsfeestjes en ceremoniële partijtjes hij soms bezocht.
Toen hij net president was, kwam er eens een dertien jaar oude, Joodse jongen naar zijn huis die de politieman bij het hek een uitnodiging voor Mandela gaf om aanwezig te zijn bij zijn bar mitswa. De ouders waren hoogst verbaasd toen ze een paar dagen later een telefoontje van Mandela zelf kregen; hij wilde de weg naar hun huis weten. Nog verbaasder waren ze toen hij, imposant en beminnelijk, daadwerkelijk verscheen op de grote dag van hun zoon. Mandela voelde zich welkom en op zijn gemak in een gemeenschap waarin hij het grootste deel van zijn leven alleen gewoond zou kunnen hebben als hij een garden boy was geweest, zoals de blanken Zuid-Afrikanen zwarten toen noemden, ongeacht hun leeftijd.’
2. Schaduwboksen, Nelson Mandela en de nobele kunst van de zelfverdediging – Erik Brouwer
Vorige zomer verscheen dit fascinerende boek van voormalig Parool-redacteur en schrijver voor het wielermagazine De Muur Erik Brouwer. In het boek beschrijft Brouwer de parallellen van de bokssport en de strijd van de zwarte bevolking voor gelijke burgerrechten. Het resultaat is een prachtig verhaal over het leven van de bokser Nelson Mandela, een kant die maar weinigen van hem kennen.
Het boek begint zo:
‘Achter de tralies, op een eiland, woonde een Afrikaanse bokser. Hij was 1,85 meter lang en had het lichaam en de kracht van een zwaargewicht. Zijn regime begon om vier uur in de ochtend. Eerst deed Nelson Rolihlahla Mandela zo veel mogelijk buikspieroefeningen in zijn claustrofobisch kleine cel. Daarna drukte hij zich honderd keer op met zijn vingertoppen, maakte diepe kniebuigingen en schaduwbokste tegen een vochtige muur. Hij sloot de sessie af door drie kwartier te rennen zonder vooruit te komen.’
De rest van het boek gaat over de encyclopedische bokskennis waar Mandela over beschikt, over de ontmoetingen na zijn vrijlating met Mohammed Ali, Evander Holyfield en Mike Tyson, maar ook over de onwaarschijnlijke acties die Mandela na zijn vrijlating onderneemt.
Zoals deze:
‘Eind december 1995 rinkelde er een telefoon in een huis in de Vrystaat. Elise Knoetze nam op. Een stem zei; “Dit is Nelson Mandela, hoe maakt u het, is Kallie thuis?’ [..] ‘Kallie, het is de president!’, riep Elise Knoetze naar haar man. Kallie Knoetze was nog verbaasder dan zijn vrouw. Zoals het later in de krant Die Burger stond: Ek kon dit nie glo nie. Voormalig zwaargewicht bokser Kallie Knoetze werd in de jaren zeventig en tachtig gehaat door bijna alle zwarte inwoners van het oude Zuid-Afrika. Geen Boer stond zo symbool voor de apartheid als de oud-politieagent en de voormalige hoop voor het blanke ras, die in 1979 de nummer drie zwaargewicht in de wereld was. In 1995 besloot Knoetze zich verkiesbaar te stellen voor de landelijke raad van de gemeente Krokodilrivier. Het sprak bijna vanzelf dat hij dat deed voor de Nasionale Party.
Mandela vertelde Knoetze dat hij hem al lang had willen ontmoeten en nodigde Die Bek van Boomstraat uit om langs te komen in het monumentale hoofdkwartier van de president in Pretoria. ‘Ik kom alleen als ik mijn vrouw en kinderen mee mag nemen,’ zei Knoetze, nog altijd een beetje achterdochtig. ‘Neem mee wie je wilt Kallie,’ antwoordde Mandela.
En zo geschiedde, de familie Knoetze kwam eten bij de president. Bij het afscheid had Nelson Mandela er een fan bij. Kallie Die Bek van de Boomstraat Knoetze: ‘Zonder Madiba was Zuid-Afrika nu het slechtse fokken-land ter wereld geweest.’
Een paar jaar later gaf Kallie Knoetze zijn lidmaatschap van de Nasionale Party op en ging ‘voortaan as ‘t ware uit die hoek van die ANC vegte‘ zoals Die Burger meldde. Zelf verklaarde het nieuwe ANC-lid Knoetze: ‘Ik vraag verzoening, ook voor de fouten van mijn voorouders.’
3. Long Walk to Freedom
De autobiografie van Nelson Mandela is een must. Net als dat het eigenlijk noodzakelijk is om Robbeneiland te bezoeken om Zuid-Afrika te kunnen begrijpen, zo ook is Long Walk to Freedom essentiële kost om de basis over Nelson Mandela te weten. In de lijvige autobiografie voert Mandela je door de jaren van zijn jeugd in Qunu in de Transkei, beleef je zijn eerste stappen in Johannesburg met soulmate Oliver Tambo en onder de vleugels van zijn leermeester Walter Sisulu. Het Rivonia-proces, zijn huwelijken, zijn kinderen, de oprichting van de gewapende vleugel van het ANC en uiteindelijk zijn verbanning naar Robbeneiland. De beschrijving van de jaren op het eiland, het werk in de steengroeves, de geheime politieke trainingen, de kameraadschap, zijn vrijlating, de onderhandelingen met het voormalige apartheidsregime. Het is teveel om op te noemen.
De kiem voor het boek wordt al in 1976 gelegd, vele jaren later in 1994 verschijnt pas de eerste druk.
Walter Sisulu en Ahmed Kathrada hadden bedacht dat Mandela een autobiografie moest schrijven om te voorkomen dat het ANC en zijn idealen in de vergetelheid zouden raken. In 1976 schrijft Mandela dagelijks 10 pagina’s en het plan is om de tekst van het eiland te smokkelen en als boek te publiceren rond Mandela’s 60ste verjaardag in 1978. Een medegevangenekopieerde de pagina’s in minuscuul handschrift en toen Mac Maharaj in 1976 vrijkwam, nam hij het manuscript van 500 pagina’s mee, gevouwen in de kaft van een boek. Een jaar later droeg hij het uitgetypte manuscript over aan de president van het ANC in ballingschap in Zambia Oliver Tambo. Het is niet bekend waarom het ANC de biografie nooit heeft uitgegeven. Het originele manuscript werd verstopt in blikken en begraven op de binnenplaats van de gevangenis op Robbeneiland. Na de ontdekking van een deel van het manuscript worden Mandela’s studieprivileges voor enkele jaren ingetrokken als strafmaatregel.
4. A prisoner in the Garden – Opening Nelson Mandela’s Prison Archive
Op 24 februari 2006 schreef Wim Bossema een recensie over ‘A prisoner in the Garden – Opening Nelson Mandela’s Prison Archive’ in de Volkskrant. De eerste twee alinea’s zeggen eigenlijk alles over dit boek:
‘Wat maakt Robbeneiland zo aangrijpend voor bezoekers? Er is de stilte, de kaalheid, en het beruchte gevangenisgebouw. Er is de gids die vertelt over zijn eigen dagen in detentie onder het apartheidsbewind. Er is het uitzicht over zee op Kaapstad en de Tafelberg, en de gedachte hoe kwellend die aanblik moet zijn voor een gevangene. Maar bovenal komt dat brok in de keel door het besef dat dit de plek is waar Nelson Mandela en zijn kameraden vastzaten.
Hetzelfde gevoel komt naar boven bij ‘A Prisoner in the Garden – Opening Nelson Mandela’s Prison Archive’. Niet zozeer de tekst over de zoektocht naar de bronnen die met Mandela te maken hebben, maar de aanblik van Mandela’s handschrift op foto’s van zijn paperassen maken die boek fascinerend.’
5. Conversations with myself – Nelson Mandela
‘In gesprek met mijzelf’ geeft een unieke toegang tot de denkwereld van Mandela, van brieven die hij heeft geschreven tijdens de moeilijkste momenten van zijn gevangenschap tot kleine notities gemaakt tijdens lange vergaderingen.
In hoofdstuk 5, getiteld ‘Ontbrandende wereld’ staat een notitie uit een gesprek met Ahmed Kathrada (getrouweling en mede-gevangene van Mandela op Robbeneiland, AK) over de gewapende strijd:
‘Wel…een van de controversiële dingen bij de oprichting van MK (Umkonto we Sizwe, de gewapende tak van het ANC, AK) was zeggenschap. We wilden militarisme vermijden, we wilden een militaire macht scheppen die onder een centrale politieke organisatie stond, die instructies aannam van de politieke organisatie en dat is het principe waarop MK was gebaseerd. We legden er de nadruk op dat militaire training hand in hand ging met politieke training. Ze moesten weten waarom ze de wapens gingen opnemen en vechten. Hen moest worden geleerd dat de revolutie niet slechts een zaak was van een trekker overhalen en vuren – het was een organisatie die bedoeld was om de politieke macht over te nemen. Dat is waar we de nadruk op legden.
